Wykaz zabytków techniki – cz III.

Trzecia i ostatnia część listy zabytków z 1993 roku.
Poprzednie części:

• Wykaz zabytków techniki – cz I.
• Wykaz zabytków techniki – cz II.

Fabryka tutek "Herbewo" S.A.
Harliczek, Bełdowski i Wołoszyński w Krakowie
przy ulicy Aleja Słowackiego (zdjęcie: NAC) 

* * *

PA - Przemysł papierniczy

1. ul. Długa 17: Fabryka Kart do Gry - zespół fabryczny powstał w latach 1920 - 1923 jako Fabryka Tutek i Bibułek Papierosowych "Wisła". W 1927 r. Do spółki przystąpiła filia wiedeńskiej firmy "Piatnik", zakładając Krakowską Fabrykę Kart do Gry, istniejącą do dnia dzisiejszego.

    Budynek przy ulicy Długiej istnieje ale już pełni roli produkcyjnej - weryfikacja

2. ul. Przy Rondzie 24: Fabryka Kopert z ok. 1920 r. Budynki zachowane do dzisiaj.
    Obiekty fabryki wyburzono po 2000 roku

3. al. Słowackiego 64: "Herbewo" Zjednoczone Fabryki Tutek i Bibułek - połączone firmy Herliczki, Bełdowskiego i Wołoszyńskiego, z 1920 r.

    Budynek firmy zachowany w dobrym stanie - weryfikacja


MB - Przemysł materiałów budowlanych
1. ul. Cegielniana 39: cegielnia wzniesiona po 1860 r. Rozebrana w 1992/1993 r.
2. ul. Fredry 4a: cegielnia wzniesiona przed 1910 r.
3. ul. Kasztelańska 27: Fabryka Kafli z 1911 r.
4. ul. Puszkarska 9: Cementownia Bernarda Libana powstała w 1884 r., działała do 1930 r. Po II wojnie światowej w budynkach cementowni uruchomiono Fabrykę Supertomasyny, przekształconą następnie w Krakowskie Zakłady Przemysłu Nieorganicznego "Bonarka".

SP - Przemysł spożywczy
1. ul. Bardosa: młyn we wsi Mogiła, z I ćw. XX w.
2. ul. Dolnych młynów 8 - 10: Rządowa Fabryka Tytoniu, zwana "Cygarfabryką" powstała w 1871 r. w tzw. dawnych młynach królewskich, uruchomiona w 1876 r. Proces rozbudowy fabryki trwał do 1912 r. Kompleks budynków przetrwał do dzisiaj w formie architektonicznej prawie niezmienionej. Obecnie - Zakłady Produkcji Wyrobów Tytoniowych.
3. ul. Drożdżowa 5: Pierwsza Krakowska Fabryka Drożdży i Spirytusu Stanisława Porębskiego i Jana Czecha z ok. 1910 r. Obecnie - Wytwórnia Wód Gazowanych.
4. ul. Kocmyrzowska 9: młyn Lelity końca XIX w. Obecny budynek z 1902 r. Odbudowany po pożarze.
5. ul. Królowej Jadwigi 33: Dusselfdorska Fabryka Octu, Musztardy i Esensji Octowej J.Lebensteina powstała w 1883 r. W 1915 r. Fabrykę przejął Wiktor Gablentz. W 1921 r. utworzona została spółka Wiktor i Jerzy Gablentz a przedsiębiorstwo otrzymało nazwę Fabryka Octu, Musztardy i Konserw Ogórkowych.
6. ul. Kruczkowskiego 3a: młyn turbinowo-motorowy z końca XIX w. Obecny budynek odbudowany po pożarze w 1912 r.
7. ul. Krupnicza ul. Podwale: dawny Browar Jana Gotza-Okocimskiego, wzniesiony ok. 1883 r. W 1905 r. przebudowany na mleczarnię, od 1932 r. Zakłady Graficzne "Styl".
8. ul. Lubicz 17: browar wybudowany w 1840 r. Przez Rudolfa Jeny. W 1914 r. Wykupiony przez Jana Gotza-Okocimskiego. Browar istnieje do dzisiaj, zajmując pierwotny teren.
9. ul. Ładna 27: Spółka Łuszczarnie i Młyny Krakowskie założona w 1923 r. Pierwsza w Polsce łuszczarnia ryżu, młyn zbożowy i kaszarnia.
10. ul. Masarska 6. Fabryka Czekolady Spółki "Suchard" z 1925 r. Obecnie - ZPC Wawel.
11. ul. Młyńska Boczna: Młyn drewniany z ok. 1920 r.
12. ul. Modrzewskiego (obecnie Lubomirskiego) 41: Zakład Produkcji Wyrobów Garmażeryjnych założony w 1902 r. W 1912 r. przebudowany na fabrykę wędlin.
13. ul. Na Błonie 52: młyn z przełomu XIX/XX w.
14. ul. Na Zjeździe 8: dawny Magazyn Solny z ok. 1785 r., przebudowany na przełomie XIX/XX w. Obecnie - dom handlowy.
15. ul. Olszecka 18: młyn zbożowy z przełomu XIX/XX w.
16. ul. Podgórska 14 ul. Gazowa 25: Dawny browar należący do browaru w Tenczynku, z lat 1897 - 1906., Obecnie w budynku mieści się kino "Wisła".
17. ul. Powiśle 7: dawny browar królewski. Powstał w 1779 - 1783 r. W drugiej połowie XIX w. Przebudowany na koszary. Obecnie - Wojskowe Biuro Projektów Budowlanych.
18. ul. Rzeźnicza 28: Rzeźnia Miejska powstała w 1878 r., rozbudowana do ok. 1930 r. Zespół kilkunastu budynków produkcyjnych i administracyjnych, otoczony ceglanym murem, zachował swoją pierwotną funkcję do dzisiaj
19. ul. Warszawska 17 - 19: Spichrze Galicyjskiego Banku dla Handlu i Przemysłu. Wzniesione w 1869 r.
20. ul. Wrocławska 17: Fabryka Czekolady Adama Piaseckiego powstała przed 1910 r. przy ul. Szlak 26. W 1921 r. wybudowano nowy zakład przy ul. Wrocławskiej. Obecnie ZPC "Wawel".

UP - Usługi Publiczne
1. Ul. Barska 12/ul. Zduńska: Zakład Oczyszczania Miasta - od ok. 1880 r. Mieściła się tu Fabryka Pieców Kaflowych Józefa Niedźwiedzkiego, przejęta w 1910 r. przez Fabrykę Samochodów "Automotor". Po likwidacji fabryki w latach 1924 - 1925 teren wraz z zabudowaniami stał się siedzibą MPO.
2. ul. Biernackiego 8 - 10: Urząd telekomunikacyjny z lat 1920 - 1930.
3. ul. Ćwika: budynek Ochotniczej Straży Pożarnej z ok. 1900 r.
4. Ul. Westerplatte 19: budynek Krakowskiej Straży Pożarnej wzniesiony w 1879 r., według projektu Macieja Moraczewskiego.
5. ul. Wielopole 2: Poczta Główna wzniesiona w latach 1887 - 1890 według projektu Karola Knausa. Poczta przebudowana w 1931 r.
6. ul. Zamojskiego 3: Poczta z 1901 - 1902 r.

OR - Osiedla robotnicze
1. ul. Gzymisków/Mazowiecka: osiedle domów robotniczych powstałe w latach 1900 - 1916 z inicjatywy Henryka Jordana, w ramach Towarzystwa Tanich Mieszkań dla Robotników Katolików.
2. ul. Praska/Czarodziejska: osiedle domów robotniczych z początku XX w.

IN - Inne
1. Bulwary wiślane.

    Bulwary oprócz przeciwpowodziowej pełnią obecnie również funkcje rekreacyjną - weryfikacja

2. al. Krasińskiego 23: Zakład Witraży S. G. Żeleńskiego. Firma została założona w 1902 r., wykonywała witraże wg projektów Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera. W latach 1906 - 1907 został wybudowany obecny budynek do którego przeniosła się firma. Obecnie - Zakład Witrażów i Oszkleń Artystycznych.

    Zakład nadal funkcjonuje pełniąc pierwotną funkcję - weryfikacja

3. ul. Straszewskiego 28: Dom Technika NOT wybudowany w 1906 r. Według projektu Stanisława Odrzywolskiego, dla Krakowskiego Towarzystwa Technicznego.

M - Muzea
1. ul. Floriańska 25: Muzeum Farmacji Akademii Medycznej w Krakowie.
2. ul. Gołębia 4: Muzeum Introligatorstwa i Drukarstwa w dawnej pracowni introligatorskiej Roberta Jahody.
3. al. Jana Pawła II: Muzeum Lotnictwa Polskiego.
4. al. Mickiewicza 30: Muzeum Akademii Górniczo-Hutniczej.
5. ul. Smoleńsk 9: Muzeum Techniczno-Przemysłowe, założone w 1868 r. przez Adriana Baranieckiego, zlikwidowane w 1951 r. Obecnie w budynku, wzniesionym dla Muzeum w 1910 - 1914 r. mieści się Akademia Sztuk Pięknych.

Wykaz stanowi zestaw podstawowych informacji do przygotowanej w Krakowskim Towarzystwie Ochrony Zabytków Techniki.

* * *

Czas na weryfikację tej w dużej mierze zdezaktualizowanej listy...

[Dopisek 2022-11-30] Inwentaryzacja spisu zabytków
Od kilku lat przeprowadzam "inwentaryzację" wg. tej listy. Postanowiłem aktualizować ten spis, podając wyniki mojej "weryfikacji". Przyjąłem 4-stopniową skalę oceny (oczywiście subiektywną):

• Kolor zielony - obiekt dobrze zachowany, pełni pierwotną lub inną funkcję nie prowadzącą jednak do jego degradacji,
• Kolor niebieski - obiekt istnieje, możliwa jest jego rewaloryzacja, jednak obecnie niszczeje lub jest eksploatowany w degradujący go sposób,
• Kolor purpurowy - obiekt zachowany tylko częściowo lub został przebudowany zaburzając pierwotną jego formę,
• Kolor czerwony - obiekt już nie istnieje.

Zobacz też:

• Wykaz zabytków techniki – cz I.
• Wykaz zabytków techniki – cz II.

Wykaz zabytków techniki – cz II.

Druga część listy zabytków z 1993 roku (tutaj pierwsza część)

Linotypy drukarni w Pałacu Prasy przy ul. Wielopole w Krakowie

(zdjęcie: NAC)

* * *

Wykaz zabytków techniki, przemysłu i sztuki inżynierskiej w Krakowie w przedziale na grupy i branże (stan na dzień 30.10.1993r. - wykaz nie obejmuje fortów i fortyfikacji).

cz 2.

     Kursywą oznaczono bieżący stan obiektów po weryfikacji - patrz dopisek na końcu listy.

EN - Przemysł energetyczny
1. ul. Asnyka 12 (ul. Biskupia) ul. Łobzowska 9: podstacja elektryczna, wzniesiona 1908 - 1912 r. jako podstacja przetwornikowa. Budynek wybudowano według projektu Teodora Talowskiego. Od strony ul. Asnyka - część mieszkalna.
     Budynek podstacji dobrze zachowany - obecnie mieści się w nim pracownia archtektoniczna - weryfikacja

2. ul. Dajwór 27 ul. św. Wawrzyńca: Elektrownia Miejska, założona w 1904 - 1905 r. W 1907 r. rozbudowana i zmodernizowana w związku z zastosowaniem maszyny parowej. W 1936 r. przebudowana.
     Obiekty elektrowni z 1905 roku dobrze zachowane, użytkowane przez Zakład Energetyczny. Hale z 1914 roku przebudowane na apartamenty mieszkalne, niemniej bryła budynku została w dużej mierze zachowana - weryfikacja

3. Pl. św. Ducha: Dawna elektrownia przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego, wzniesiona w 1893 r.
     Budynek dawnej elektrowni dobrze zachowany - obecnie mieści się w nim Teatr Miniatura - weryfikacja

4. ul. Gazowa 12 - 15: Gazownia Miejska, założona w 1856 r., produkująca także koks i smołę węglową. W 1886 r. przejęta przez Miasto od Towarzystwa Gazowego z Dessau. W latach 1890 - 1905 rozbudowana, w latach 30-tych XX w. przebudowana. Zmodernizowana i ponownie przebudowana w latach powojennych.
     Zespół gazowni w sporej części zachowany (budynki administracyjne, najstarsze hale piecowni, wytworni amoniaku i gazu wodnego). Obecnie obiekt zarządzany przez PGNiG - weryfikacja

5. ul. Nadwiślańska 4 i 4a: pierwsza elektrownia w Podgórzu, założona w 1899 r. Obecnie - Pogotowie Ratunkowe.
    Zespół budynków przebudowany na siedzibę "Cricoteki", niemniej pierwotna forma jest czytelna - weryfikacja

6. ul. Francesco Nullo 8: kotłownia z 1930 r.
    Kotłownia została wyburzona, a na jej miejscu powstał blok mieszkalny. Jedynym jej śladem jest tor kolejki węglowej - weryfikacja

SK - Przemysł skórzany
1. ul. Królowej Jadwigi 91: Krakowska Białoskórnia z ok. 1900 r., w 1930 r. przejęta przez Garbarnię "Columbus" L. Mordchelewicza.

    Zakład został zamknięty w 1990 roku. Obiekty garbarni zostały wyburzone a na jej terenie wybudowano cztery budynki mieszkalne - weryfikacja 

2. ul. Ludwinowska 11/13: Garbarnia założona na początku XX w. przez braci Dłużyńskich. W 1917 r. wykupiona przez Spółkę Polskie Zakłady Garbarskie.

    Zakład został zamknięty w 1990 roku (produkcję przeniesiono do Bieżanowa). Wszystkie obiekty wyburzono budując w ich miejscu osiedle mieszkaniowe - weryfikacja

3. ul. Przemysłowa 2: Garbarnia "Progress" z ok. 1920 r. W 1926 r. przekształcona w Fabrykę Skór i Pasów - Maks Syneiberger i Synowie, w 1936 f. Przejęta przez Fabrykę Skór "Fortuna". Obecnie Mirracullum.

    Budynek został odnowiony i przebudowany. Obecnie jest użytkowany jako biurowiec firmy "ES System" - weryfikacja

4. ul. Swoboda: Dawna Garbarnia z ok. 1920 r.

    W budynku mieściły się najpierw fabryka butów "Marko" później od 1936 roku wyprawialnia skór "Emko", po wojnie zaś "Krakowskie Zakłady Futrzarskie". Produkcji zaniecano w latach 90-tych. Obecnie zabudowania są użytkowane jako hurtownie - weryfikacja

ME - Przemysł metalowy
1. ul. Balicka: kuźnia z połowy XIX w.
    Budynek dobrze zachowany użytkowany jako biblioteka - weryfikacja

2. ul. Benedyktyńska: kuźnia z połowy XIX w.
    Budynek zabezpieczony ale zamknięty i niedostępny - weryfikacja

3. ul. Grzegórzecka 77: Fabryka Opakowań Blaszanych "Artigraph", założona w 1925 r. Obecnie - Kombinat Opakowań Szklanych Lekkich "Opakomet".
    Produkcji zaprzestano w 2005 roku, a w 2015 wyburzono/przebudowano na apartamentowiec (zachowano jedynie ściany frontowe) - weryfikacja

4. ul. Pilotów 97: kuźnia z przełomu XIX/XX w.

    Budynek zamieniony na restaurację, jego pierwotna rola nieczytelna - weryfikacja

5. ul. Pod Strzechą 2: kuźnia z II połowy XIX w.
    Budynek (prywatny) zachowany, ale jego dawna funkcja może być nieczytelna - weryfikacja

6. Ul. Prądnicka 63-65: Zakłady Przemysłowe dla Wyrobu Reklam Artystycznych i Opakowań z Papieru i Blachy "Artigraph" S.A., założona w 1929 r.
    Produkcji zaprzestano w 2004 roku, a w 2013 wyburzono wszelkie obiekty. Obecnie w ich miejscu bloki mieszkalne - weryfikacja

7. ul. Ptaszyckiego 17: kuźnia z ok. 1890 r.
   Obiekt już nie istnieje

8. ul. Składowa 16: Dawna Fabryka Kotłów Uniwersalnych Rodakowski - Wójcik, działająca w latach 1923 - 1934.
    Budynek nadal istnieje i jest wykorzystywany - weryfikacja

9. ul. Składowa 22: Fabryka Mebli Metalowych "Mars" braci Tarabów, powstała ok. 1925 r., rozbudowana 1928 r. I 1930 r. W 1936 r. fabrykę sprzedano Stanisławowi Seidlowi, który uruchomił tu Krakowską Fabrykę Części Rowerowych "Stop".
    Budynek nadal istnieje i jest wykorzystywany - weryfikacja

10. ul. Sołtyka 19: Fabryka wyrobów Metalowych "Multum", obecnie Zakłady Przemysłu Skórzanego. Budynek fabryki powstał w 1921 roku, według projektu Ludwika Wojtyczki. Fabryka produkowała wyroby dla potrzeb gospodarstwa domowego. W 1932 roku zlikwidowana.
    Obiekt nie istnieje. W jego miejscu powstała kamienica.

SZ - Przemysł szklarski
1. ul. Prądnicka 74: Huta Szkła z 1891 r., przekształcona ok. 1920 r. i w 1932 r.

    Huta została przeniesiona z ul. Prądnickiej na ul. Nad Strugą 7 - obecnie już nie istnieje.

CH - Przemysł chemiczny
1. ul. Długa 48: budynek z oficynami Hurtowni Aptecznej i Wytwórni Leków "Pharma" B. Jawornickiego. Fabryka założona w 1908 r. W 1920 - 1923 r. wzniesiono budynek przy ul. Długiej. Obecnie użytkowany przez "Cefarm".

    Budynek nadal istnieje i jest użytkowany, chociaż już nie przez farmację - weryfikacja

2. ul. Mogilska 80. Fabryka Chemiczno-Farmaceutyczna dr A. Wander S.A., założona w 1930 r. Firma ta dała początek Zakładom Farmaceutycznym "Polfa".

    Fabryka nadal istnieje, obecnie pod logiem koncernu Teva. Dawne budynki są zachowane - weryfikacja

3. ul. Wróblewskiego 4: Dawna Fabryka Mydła Stanisława Roznowskiego z 1875 r. Po 1930 r. likwidacja fabryki.

    Obiekty fabryki nie istnieją

4. ul. Zakopiańska 62: Krakowskie Zakłady Sodowe "Solvay". W 1855 r. Powstała tu fabryka świec i mydła L.Bochenka i J.Celińskiego. W 1910 r. na bazie fabryki powstała, z inicjatywy Bernarda Libana, Pierwsza Galicyjska Fabryka Sody Amoniakalnej, od 1907 r. Wydzierżawiona przez firmę belgijską "Solvay". Fabryka działała do 1991 r. Obecnie w stanie likwidacji.

    Większość obiektów ogromnej fabryki została wyburzona. Te które zachowano nie dają oglądu całości - weryfikacja

DR - Przemysł drzewny
1. ul. Czarnowiejska 70: Fabryka Ołówków L. i C. Hardtmuth-Lechistan, założona w 1927 - 1928 w budynku dawnej Mleczarni Łuczanowskiej.
2. ul. Dajwór 14/16: Fabryka Artystyczno-Stolarska Joachima Steinberga, z 1910 r.
3. ul W. Pola 7: Fabryka Wyrobów Stolarskich Romana Muranyego, założona w 1898 r. W 1936 r. Likwidacja fabryki. Obecnie "Meblostyl".
4. ul. Tatarska 5: Fabryka Stolarska Maurycego Grunberga, z 1900 r. Produkowała stolarkę budowlaną, narty, rakiety tenisowe. Obecnie "Meblostyl".

PO - Przemysł poligraficzny
1. ul. Bosacka 6: Drukarnia kolejowa z 1927 r.

    Zabudowania przy ul. Bosackiej 6 istnieją, jednak sama drukarnia w 2011 roku została przeniesiona  z Krakowa do Węgrzc - weryfikacja

2. ul. Czapskich 4: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego powstała w 1676 r. Pierwszą siedzibą drukarni był budynek przy ul. Floriańskiej 15. Po kolejnych zmianach siedziby, w 1886 - 1888 r. przeniesiono drukarnię do budynku przy ul. Czapskich 4. W latach 60-tych XX w. budynek nadbudowano i zmodernizowano.

    Zarówno kamienica przy ul Floriańskiej 15 hak i budynek przy ulicy Czapskich 4 istnieją, jednak drukarnia już nie istnieje i nie ma o tym żadnej wzmianki - weryfikacja

3. ul. Grzegórzecka 23: Drukarnia "Akropol" Salon Malarzy Henryk Frist i Spółka, założona po 1918 r., działająca do ok. 1938 r. W 1941 r. wybudowano w tym miejscu nową drukarnię. Obecnie Drukarnia Narodowa.

    W latach 90-tych oddział Drukarni Narodowej przy ulicy Grzegórzeckiej 23 został zlikwidowany, budynek wyburzony i na jego miejscu zbudowano nowy - kiedyś bank, obecnie biurowiec - weryfikacja

4. ul. Mikołajska 13: Drukarnia Związkowa powstała w 1875 r., początkowo mieściła się w Hotelu Saskim. W latach 1906 - 1907 przebudowano istniejące budynki przy ul. Mikołajskiej 13 i 15 na cele drukarni. Zakład pracuje do dnia dzisiejszego.

    Drukarnia Związkowa została wykreślona z rejestru w 2011 roku. Budynek został odnowiony i przebudowany w na biurowiec, który nosi nazwę "Drukarnia Związkowa" - weryfikacja

5. ul. Piłsudzkiego 19: Drukarnia Narodowa - w 1861 r. Franciszek Podbudkiewicz przeniósł swoją drukarnię z Sambora do Krakowa. Mieściła się ona przy ul. Brackiej 5, po kilku zmianach lokalu, w 1899 r. drukarnię przeniesiono do budynku przy ul. Wiślnej 9, a w 1912 r. do specjalnie wybudowanego budynku przy ul. Piłsudskiego.

    Drukarnia Narodowa już nie istnieje, ale budynek przy ul. Piłsudskiego został odnowiony i przebudowany na ekskluzywny apartamentowiec o nazwie "Drukarnia Narodowa" - weryfikacja

6. ul. Wielopole 1: Drukarnia Prasowa Ilustrowanego Kuryera Codziennego działała od 1814 r. W budynku przy ul. Basztowej 18. W 1925 r. Drukarnia zakupiła budynek przy ul. Wielopole 1. Obecnie mieszczą się tu redakcje gazet krakowskich.

    Ostatnia z redakcji opuściła budynek w 2011 roku, po czym został on zamieniony na biurowiec do wynajmu - weryfikacja

* * *

Pozostała jeszcze ostatnia część listy

[Dopisek 2018-11-30] Inwentaryzacja spisu zabytków
Od kilku lat przeprowadzam "inwentaryzację" wg. tej listy. Postanowiłem aktualizować ten spis, podając wyniki mojej "weryfikacji". Przyjąłem 4-stopniową skalę oceny (oczywiście subiektywną):

• Kolor zielony - obiekt dobrze zachowany, pełni pierwotną lub inną funkcję nie prowadzącą jednak do jego degradacji,
• Kolor niebieski - obiekt istnieje, możliwa jest jego rewaloryzacja, jednak obecnie niszczeje lub jest eksploatowany w degradujący go sposób,
• Kolor purpurowy - obiekt zachowany tylko częściowo lub został przebudowany zaburzając pierwotną jego formę,
• Kolor czerwony - obiekt już nie istnieje.

Zobacz też:

• Wykaz zabytków techniki cz I.
• Wykaz zabytków techniki cz III.