Rozmaite maszyny i mechanizmy były używane przez ludzkość od starożytności. Jednak były to zawsze wyroby jednostkowe. Wszystko zmieniło się na przełomie wieku XVIII i XIX gdy z uwagi na rewolucję przemysłową znacznie wzrosło zapotrzebowanie na maszyny. Wówczas powstały pierwsze fabryki zajmujące się produkcją maszyn.
* * *
Maszyny i inne mechanizmy były wykonywane pierwotnie w warsztatach rzemieślniczych - głównie kuźniach. Taki też rodowód ma najstarsza i kiedyś największa fabryka maszyn w Krakowie - znana jako Zakłady Zieleniewskiego. Kuźnia, jedna z wielu istniejących w Krakowie, została założona w 1804 roku przez Pawła Nowakowskiego w okolicach Placu Dominikańskiego. Rozpoczął tam pracę pochodzący z Warszawy kowal Antoni Zieleniewski. Kiedy umarł właściciel kuźni Antoni ożenił się z wdową, tym samym "wżeniając" się w interes. W 1810 roku Antoni Zieleniewski zdobył tytuł magistra sztuki kowalskiej, wykonując drąg, oś i resor do karety. Tym samym zakład funkcjonował już jako Kuźnia Antoniego Zieleniewskiego a specjalizował się w wykonywaniu okuć powozów, a następnie całych pojazdów.
 |
| Budynek dawnej kuźni Zieleniewskich przy ulicy św. Krzyża. |
W 1831 roku umarł Antoni Zieleniewski (ur.1870) ale kuźnię przejął jego syn Ludwik (1819-1885). Kuźnia prosperowała dobrze a wypracowany zysk został przeznaczony na zakup posesji na rogu ulic Św. Krzyża i Św Marka. W latach 1837-39 zbudowano tam okazały pałac dla właściciela (ul. Św. Marka 31) a reszta posesji została przeznaczona pod budowę nowego zakładu. Od 1846 roku kuźnia rozpoczęła przygotowania do wytwarzania nowego asortymentu - maszyn rolniczych (pierwsze zamówienia spłynęły w 1847 roku). W 1851 roku dzięki pożyczce Towarzystwa Rolniczo-Gospodarczego hrabiego Adama Potockiego z Krzeszowic nastąpiła rozbudowa zakładu. Zainstalowano wówczas - jedną z pierwszych w Krakowie - maszynę parową o mocy 12KM, która napędzała tokarki do obróbki żelaza, mosiądzu i drewna, a także wiertarkę, heblarkę i gwoździarkę. W fabryce urządzono 7 ognisk kowalskich, 14 warsztatów ślusarskich oraz warsztat stolarski. Do uruchomienia tej produkcji sprowadzono specjalistów z Niemiec.
 |
| Tokarka napędzana pasem transmisyjnym z maszyny parowej. Ekspozycja z Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazownictwa w Bóbrce. |
Fabryka Narzędzi Gospodarczo-Rolniczych i Machin Przemysłowych zatrudniając 50 pracowników działała poza strukturami cechowymi, które będąc już pewną anachroniczną organizacją nadal ograniczały próby samodzielnej działalności rzemieślniczej. Dopiero w 1853 roku udało się uzyskać od rządu austriackiego stosowne pozwolenia i odtąd już legalnie przedsiębiorstwo funkcjonowało jako C.K. Uprzywilejowana Krajowa Fabryka Maszyn Rolniczych i Narzędzi Ludwika Zieleniewskiego. W tym samym 1853 roku na wystawie rolniczo-przemysłowej w Krakowie fabryka zaprezentowała 110 rodzajów maszyn rolniczych m.in. pługi, siewniki, młocarnie. Spora część tych maszyn była sprowadzana z zagranicy, z czasem jednak poszerzono asortyment o wyroby własne, które posiadały rozwiązania odpowiadające potrzebom krajowych gospodarstw (wąskie zagony, głębokie skiby). Warto wspomnieć że od 1860 roku z zakładzie działała Kasa Chorych dla pracowników.
 |
| Wystawa historycznych narzędzi rolniczych. Ekspozycja z Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie. |
W
1859 w fabryce uruchomiono pierwszą w Galicji odlewnię żelaza z
modelarnią, którą prowadził syn Ludwika, Michał. W 1860 zakłady
Zieleniewskiego wyprodukowały pierwszy kocioł parowy dla korpusu kadetów
w Łobzowie, a w 1864 pierwszą na ziemiach polskich maszynę parową dla
kopalni węgla w Tenczynku. W 1863 roku podjęto produkcję armat dla
trwającego w Królestwie Polskim Powstania Styczniowego. W odpowiedzi na
tę działalność austriacka żandarmeria przeprowadziła kompleksową rewizję
w fabryce, poszukując broni, a władze carskie zamknęły na kilka lat
rynek Królestwa na wyroby fabryki.
 |
| Stacjonarna maszyna parowa do napędu urządzeń. Ekspozycja z Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazownictwa w Bóbrce. |
 |
| Dawna kuźnia Zieleniewskich - widok od podwórka stan z 2009 roku. Zdjęcie: wikipedia |
W
1886 roku w fabryce wybuchł pożar w którym spłonęły warsztat
mechaniczny i stolarnia. Podjęto wówczas decyzję o przeniesieniu fabryki
na ulicę Krowoderską, gdzie już wcześniej funkcjonowała odlewnia.
Władze miasta Krakowa zatwierdziły plany budowy nowego zakładu, który
został wyposażony w maszynę parową o mocy 50 KM. W nowej lokalizacji
możliwe było zwiększenie możliwości produkcyjnych. W starej lokalizacji
po pożarze kuźnię zamieniono na warsztat, a w miejscu spalonych
zabudowań na rogu ulic św. Krzyża i św. Marka zbudowano kamienicę
czynszową.
 |
| Dwucylindrowa maszyna parowa wyprodukowana w fabryce przy ul. Krowoderskiej. Ilustracja: palaczieleniewskich.pl |
Po 1890 roku 50% produkcji zakładów stanowiły wyroby kolejowe - m.in. wykonano stacje wodne dla kolei bałkańskich, imponującą halę peronową dworca w Lwowie ale także wiele konstrukcji mostowych. W 1894 roku fabryka zaciągnęła kredyt w Banku Hipotecznym, który umożliwił przeprofilowanie produkcji i ostateczne zaprzestanie produkcji maszyn rolniczych na rzecz urządzeń dla przemysłu. Od 1870 roku w fabryce wyprodukowano ponad 1000 pługów orz 40 młocarni dla klientów w Galicji, Królestwie i na Węgrzech. W tym samym roku na wystawie krajowej we Lwowie otrzymano złoty medal za urządzenia wodociągowe i maszyny parowe. Już wcześniej fabryka przystępowała do przetargów na wyposażenie zakładów komunalnych, jednak bez większego powodzenia - władze austriackie wolały zamawiać wyposażenie w firmach zagranicznych. Ale pomimo tego fabryka stale się rozwijała. W 1905 roku gwałtownie wzrosła wartość produkcji osiągając poziom prawie 1,5 mln koron.
C.K. Uprzywilejowana Fabryka Maszyn L. Zieleniewski Towarzystwo Akcyjne
W
1906 roku bracia Zieleniewscy przekształcili swoje rodzinne
przedsiębiorstwo w spółkę akcyjną z kapitałem 1,5 mln koron. Leon
Zieleniewski objął stanowisko Prezesa Rady Nadzorczej, a Edmund został
dyrektorem naczelnym. Decyzja ta była niezbędna aby umożliwić firmie
dalszy rozwój oraz przystosować ją do ogólnej sytuacji gospodarczej.
Powstałe Towarzystwo Akcyjne uzyskało kredyty w bankach wiedeńskich,
głównie w banku Credit-Anstalt. Dzięki uzyskanym środkom finansowym w
1907 roku rozpoczęto budowę nowej, dużej i nowoczesnej fabryki na
Grzegórzkach, z bocznicą kolejową (od linii Kocmyrzowskiej).
 |
| Rysunek nowej fabryki na Grzegórzkach Ilustracja: palaczieleniewskich.pl |
Oprócz
inwestycji w fabrykę na Grzegórzkach spółka inwestowała też na rynku. W
1913 roku wykupiła Fabrykę Maszyn księcia Lubomirskiego we Lwowie. W
tym samym roku doszło też do fuzji z Pierwszym Galicyjskim Towarzystwem
Akcyjnym Budowy Wagonów i Maszyn w Sanoku. Spółka zmieniła nazwę na
Polskie Fabryki Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski S.A. stając się
pierwszym w Galicji wielozakładowym koncernem przemysłowym. W tym samym
1913 roku fabryka rozpoczęła produkcję silników dwusuwowych "Elzeta",
projektu Edmunda Zieleniewskiego. Z innej działalności należy wspomnieć o
wykonanym na koszt fabryki remoncie więźby dachowej Zamku Królewskiego
na Wawelu, który dzięki składkom społeczeństwa został wykupiony z rąk
austriackich.
 |
| Widok na Sanocką Fabrykę Wagonów Zdjęcie: NAC |
Lokalizacja
nowej fabryki na Grzegórzkach oprócz własnej bocznicy kolejowej miała
jeszcze jedną zaletę - dostęp do Wisły, co umożliwiło produkcję
stoczniową. Zgodę na taką produkcję fabryka otrzymała w 1909 roku, a w
1910 zbudowano prototyp bocznokołowego holownika "Melsztyn". Powstał on w
związku z austriacką ustawą Kroenberowską w ramach której w Cesarstwie
miała powstać sieć kanałów żeglownych. W 1912 roku zwodowano jeszcze 3
holowniki – "Kopernik", "Wanda" i "Tyniec" przeznaczone do pracy na
wąskich rzekach Podkarpacia (San, Dniestr, Dunajec). Oprócz tego w
stoczni budowano barki bez napędu i pogłębiarki.
 |
| Holownik "Melsztyn" Ilustracja: palaczieleniewskich.pl |
W
1914, ciała ofiar zamachu w Sarajewie - następcy tronu arcyksięcia
Ferdynanda i jego małżonki Zofii były transportowane do Wiednia
wagonem-lodówką firmy "L. Zieleniewski". W związku z zaogniającą się
sytuacją międzynarodową cztery holowniki produkcji Zieleniewskiego zostały
zajęte na potrzeby wojskowe i po opancerzeniu i uzbrojeniu stanowiły
trzon wojennej Flotylli Wiślanej.
 |
| Opustoszałe na czas wojny hale fabryki Zdjęcie: ANK sygn.IV-1142 |
Po
wybuchu wojny wprowadzono w krakowskiej fabryce wojskowy zarząd
komisaryczny. Z uwagi na powołanie do wojska bądź ewakuację pracowników
fabryka została unieruchomiona. W 1915 roku we współpracy z czeską hutą
"Vitkowice" rozpoczęto produkcję granatników, prowadzono też remonty
sprzętu artyleryjskiego i samochodów wojskowych. Spore straty odnotowano
w fabrykach w Sanoku i we Lwowie, które znalazły się pod przejściową
okupacją rosyjską. W jej wyniku nastąpiła grabież majątku zakładowego -
nie tylko produktów czy surowców ale również maszyn i innego wyposażenia
produkcyjnego.
Koncern Zieleniewskiego w Niepodległej Polsce
W
1918 roku nastąpił rozpad monarchii habsburskiej. Z rąk kapitulującej
armii austriackiej Fort Kościuszko został przejęty przez Szefa Sekcji
Handlu i Przemysłu Polskiej Komisji Likwidacyjnej - Edmunda Pawła
Zieleniewskiego juniora. W nowej Polsce fabryka szybko odzyskała
kondycję zatrudniając 500 pracowników. Poważną pozycję stanowiły wówczas
zamówienia wojskowe oraz urządzenia na użytek odbudowującego się
przemysłu naftowego. Krakowska fabryka posiadała 8 oddziałów: budowy
maszyn, kotlarnię, budowy mostów i konstrukcji żelaznych, budowy
statków, budowy bagrów lądowych i rzecznych, budowy motorów, budowy
fabryk i budowy urządzeń gorzelniczych.
 |
| Wnętrze hali fabryki. Widoczne charakterystyczny wał napędowy napędzający poszczególne obrabiarki za pomocą pasów transmisyjnych. Zdjęcie: NAC |
 |
| Zdjęcie lotnicze terenów fabryki ok. 1920 roku |
 |
| Uroczystość przekazania monitorów rzecznych ORP "Kraków" i ORP "Wilno" w lipcu 1926 roku. Zdjęcie: NAC |
W 1926 koncern przekazał Polskiej Marynarce Wojennej zbudowane w Krakowie dwa monitory rzeczne – ORP „Kraków” i ORP „Wilno”. Były to pierwsze wojenne okręty wybudowane w Polsce. Te opancerzone jednostki artyleryjskie były przeznaczone do służby na wodach śródlądowych – rzekach i jeziorach. Ich zadaniem było ostrzeliwanie celów lądowych, wsparcie wojsk lądowych, wsparcie desantów, ochrona przepraw oraz walka z okrętami rzecznymi przeciwnika. Monitory były uzbrojone w haubicę 100 mm, dwa działa 75 mm oraz karabiny maszynowe. Okręty te przydzielono do Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku.
 |
| Widok na hale fabryki w 1928 roku Zdjęcie: NAC |
W
1926 roku koncern powiększył się o fabrykę rur w Tarnowskich Górach,
którą odkupiono od Niemieckiej firmy "Oberbedarf". W zamierzeniu miało
to zaspokajać wzrastające zapotrzebowanie na kotły parowe i potrzebne do
ich produkcji rury. To nie koniec ekspansji firmy. W 1928 roku doszło
do fuzji z Towarzystwem Akcyjnym Zakładów Kotlarskich i Mechanicznych
"W. Fitzner i K. Gamper" posiadającym fabryki w Siemianowicach, Sosnowcu
i Dąbrowie Górniczej. Powstał tym samym największy w przedwojennej
Polsce koncern przemysłowy o nazwie "Zjednoczone Fabryki Maszyn i
Wagonów L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper" S.A. z kapitałem zakładowym 15
mln zł. Wartość produkcji w 1928 roku wyniosła aż 60 mln zł. Siedzibą
Zarządu Głównego koncernu był Kraków. Dyrektorem naczelnym został Edmund
Zieleniewski, dotychczasowy wicedyrektor, zaś w zakładzie W. Fitzner w
Siemianowicach kierownictwo objął drugi syn Edmunda seniora - Jan
Zieleniewski.
 |
| Hala produkcji kotłów. Na pierwszym planie widoczny dźwig-suwnica. Zdjęcie: NAC |
Fuzja
z "Fitzner i Gamper" nie była do końca korzystna dla Zieleniewskiego.
Obciążała spółkę znacznymi zadłużeniami i wymagała inwestycji w
modernizację przejętych fabryk. Ponadto około 45% kapitału zakładowego
koncernu znajdowało się odtąd w rękach niemieckich, austriackich i
brytyjskich. Aby zmodernizować fabrykę w Sosnowcu zawiązano spółkę
Polskie Zakłady Babcock-Zieleniewski w której angielska firma "Babcock
& Wilcox" posiadała 49% udziałów oraz dzierżawiła fabrykę w
Sosnowcu. Tam rozpoczęto produkcję nowoczesnych wysokociśnieniowych
kotłów, za to produkcji kotłów zaprzestano w fabryce krakowskiej.
 |
| IV most (marszałka Piłsudskiego) w Krakowie, budowany w latach 1926-1933 przez fabrykę Zieleniewskiego. Zdjęcie: NAC |
Ważną częścią zakładu był dział konstrukcji mostowych. Wykonano tam m.in. konstrukcję 3 przęseł dla budowanego w latach 1921-1931 kolejowego mostu średnicowego w Warszawie. W 1926 roku otrzymano też zlecenie na budowę IV mostu w Krakowie (nazwanego później mostem Marszałka Piłsudskiego). Konstrukcja tego mostu była gotowa już w 1931 ale prace w poważnym stopniu wyhamował światowy kryzys gospodarczy. Z chwilą nastania kryzysu właśnie dział konstrukcyjny był w najgorszym położeniu, gdyż wykonał wszystkie zamówienia a nowych już nie było. Trudna sytuacja fabryki spowodowała że już w 1929 roku zwolniono 67 pracowników, a tylko w pierwszym kwartale 1930 aż 133. Ogółem zatrudnienie w krakowskiej fabryce spadło z 986 pracowników w 1929 roku do 457 pracowników w 1932 roku. Najniższy poziom produkcji zakład osiągnął w 1933 roku, kiedy przepracowano zaledwie 1/4 ilość roboczogodzin z roku 1929. Straty bilansowe spółki w latach 1931-1935 wyniosły ponad 2,5 mln zł co stanowiło 24% kapitału akcyjnego.
 |
| Wyprodukowany w fabryce wózek suwnicowy z zawiesiem. |
W okresie kryzysu produkowano przed wszystkim części do maszyn. Z większych zamówień zrealizowano budowę gazoliniarni dla państwowego koncernu "Polmin". W tym trudnym okresie państwo polskie próbowało interweniować i pobudzać przemysł zamówieniami publicznymi, ale także wykorzystywało okazję do wykupu przedsiębiorstw. Tak stało się w 1936 roku, kiedy państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego przejął koncern Huta "Pokój". W ten sposób ponad połowa akcji koncernu L. Zieleniewski, Fitzner i Gamper znalazła się w ręku państwa. Dzięki temu jednak w latach 1936-1939 fabryka realizowała intratne zamówienia związane z budową Centralnego Okręgu Przemysłowego.
 |
| Hala produkcyjna fabryki Zdjęcie: NAC |
W drugiej połowie lat 30-tych szybko wzrastała wartość produkcji w fabryce z 5,7 mln złotych w 1935 do ponad 11 mln złotych w 1938 (wartość produkcji całego koncernu to 57 mln złotych). Zwiększyła się także ilość robotników z 628 do 1260. Wzrastały też kwalifikacje - w pewnej mierze dzięki działającej przyzakładowej szkole. Powiększało się też wyposażenie techniczne fabryki - w latach 1936-38 na zakup wyposażenia wydano 890 tys. zł, co stanowiło 26% wartości maszyn produkcyjnych. W 1938 roku fabryka posiadała m.in. 78 tokarek, 23 szlifierki, 27 frezarek, 29 wiertarek, 24 strugarki, 3 młoty mechaniczne, 5 pras, 3 walcarki, 8 maszyn formierskich. Moc napędowa wzrosła z 1252 KM w 1935 roku do 2600 KM w roku 1938.
Fabryka Zieleniewskiego w okresie okupacji.
Od 1938 roku w związku ze wzrastającym napięciem międzynarodowym gorączkowo doposażano polską armię. Również fabryka Zieleniewskich w listopadzie 1938 roku ufundowała 40 granatników wz.36, które przekazano 20 Pułkowi Piechoty Ziemi Krakowskiej. Jeden z szefów fabryki Edmund Paweł Zieleniewski był w 1939 roku kandydatem na stanowisko ministra przemysłu i handlu, jednak tego stanowiska nie zdążył objąć przed wybuchem wojny. Po zajęciu terytorium Polski przez okupantów niemieckich fabryki koncernu zostały przestawione na produkcję zbrojeniową. Ponad 50% akcji należących przed wojną do państwa Polskiego przejął koncern hrabiego Ballestrema z Gliwic.
 |
| Przekazanie 40 granatników ufundowanych przez koncern na dziedzińcu wawelskim w Krakowie w 1938 r. Zdjęcie: NAC |
Od 1940 roku w krakowskiej fabryce produkowano m.in. skorupy do granatów i min morskich, elementy konstrukcyjne do łodzi podwodnych, osłaniacze okrętów zabezpieczające przed minami. W fabryce działał jednak ruch oporu, którego działania polegały na uszkadzaniu tych produktów. Konspiracyjnie produkowano też kolce przeciw-oporowe, naboje termitowe służące do podpalania obiektów oraz części uzbrojenia dla struktur podziemia. Z części tych w warsztatach Domu Handlowego Sypniewski i Jakubowski przy ul. Mogilskiej 97 wytwarzano konspiracyjnie karabiny "Sten" i granaty. Załoga fabryki była poddawana represjom - ponad 100 pracowników wywieziono na roboty przymusowe do Rzeszy, a kilku z nich zginęło 15 stycznia 1945 roku podczas pacyfikacji mieszkańców Dąbia - Niemcy rozstrzelali wówczas 79 cywilów...
Sytuacja fabryki po wyzwoleniu.
Od połowy 1944 roku trwał demontaż oraz wywóz maszyn i urządzeń fabryki "Zieleniewskiego" przez Niemców. W wyniku tej rabunkowej działalności wywieziono ponad 500 wagonów maszyn i urządzeń, głównie nowoczesnych obrabiarek, stanowiących ponad 90% parku maszynowego fabryki. Część majątku fabryki, zwłaszcza narzędzi ocalili pracownicy, którzy z narażeniem życia wynosili je podczas alarmów lotniczych. Pomimo przygotowań do wysadzenia w powietrze budynków fabryki Niemcy nie zdążyli tego dokonać - obiekty ocalały. Po 1945 roku Fabryka Zieleniewskiego miała szczególną rolę - pełniła rolę "pogotowia technicznego" dla wszystkich wymagających napraw i remontów obiektów gospodarczych Krakowa. W szczególności jej pracownicy odbudowali zniszczone mosty czy zbiornik gazu na Kazimierzu.
 |
| Odbudowany przez pracowników Zieleniewskiego w 1945 roku zbiornik gazu krakowskiej gazowni. Ilustracja z książki "100 lat gazowni krakowskiej" |
W fabryce produkowano wówczas wszystko to co było potrzebne i możliwe do wykonania. Realizowano zamówienia wojska, rolnictwa, ale także produkcję dla zaopatrzenia ludności cywilnej i innych zakładów przemysłowych. Pierwsze miesiące 1945 roku pracownicy pracowali entuzjastycznie, nawet bez wynagrodzenia (pierwszą wypłatę otrzymali dopiero w kwietniu). Niemniej zarobki były niskie od drugiej połowy 1945 roku obserwowano bardzo niekorzystne zjawisko - 20% procent załogi nie stawiała się do pracy. Następowała też spora rotacja kadr, zarówno w grupie robotników jak i pracowników inżynieryjno-technicznych, którzy odchodzili do prac dorywczych w prywatnych firmach, gdzie zarobki były znacznie wyższe. Takie zjawiska dotyczyły większości dużych zakładów i były jednym z powodów szerokiej akcji nacjonalizacji przemysłu.
 |
| Wnętrze warsztatu fabryki Zieleniewskiego Zdjęcie: NAC |
W
czerwcu 1947 roku decyzją Głównej Komisji do Spraw Upaństwowienia
Przedsiębiorstw fabryka została znacjonalizowana. W tym przypadku nie
mogło być innej decyzji - już przed wojną ponad połowa firmy należała do
państwa, część udziałów była w rękach niemieckich i jako takie też
podlegały nacjonalizacji. W początkowym okresie wielokrotnie zmieniano
nazwę fabryki - W 1950 roku na "Zakłady Budowy Urządzeń
Kotlarsko-Mechanicznych - Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione,
Zakład nr 7", W 1951 - "Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury,
Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione" aż w końcu w 1952 roku na
"Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury im. Stanisława Szadkowskiego".
Szadkowski był działaczem komunistycznym, który w 1920 roku pracował dwa
tygodnie w fabryce, a w 1942 roku został rozstrzelany przez Niemców.
Zakłady "Szadkowskiego" zostają podporządkowane Zjednoczeniu Budowy
Maszyn Ciężkich ZEMAK w Warszawie. W fabryce wprowadzano nowe metody -
współzawodnictwo pracy czy ruch racjonalizatorski. W 1955 fabryka
podjeła produkcję eksportową. W 1959 uhonorowano ją Sztandarem
Przechodnim Związku Zawodowego Metalowców, rozpoczęto też rywalizację o
tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej.
 |
| Tereny fabryki w 1996 roku z jeszcze istniejącymi halami fabrycznymi i bocznicą kolejową. Legenda: 1. Istniejący nadal dawny budynek dyrekcji fabryki przy ul Grzegórzeckiej 69, 2. Dawne kino "Związkowiec", obecnie teatr "Variete", 3. Jedna z hal fabrycznych, której fragment jeszcze istnieje, 4. Rondo Grzegórzeckie |
 |
| Dawny biurowiec fabryki przy ulicy Grzegórzeckiej 69. |
Od 1946
roku stale poprawiano park maszynowy. Poprawiały się też warunki
socjalne pracowników. W 1948 roku ukończono budowę linii tramwajowej w
ulicy Grzegórzeckiej (której budowę rozpoczęto 10 lat wcześniej), dzięki
czemu pracownicy mogli dojeżdżać tramwajem pod bramę fabryki. W 1950
przy fabryce wybudowano Dom Socjalny i kino "Związkowiec" z salą na 800
miejsc (dziś mieści się tam teatr "Variete"). Oprócz tego zakład
dysponował Domem Socjalnym, Domem Matki i Dziecka, pawilonem klubu
sportowego i domem wczasowym w Zawoi. Fabryka posiadała też blok
mieszkalny (oprócz tego istniała wybudowana jeszcze w 1928 roku z
funduszu socjalnego kolonia robotnicza na Olszy).
 |
| Jedyny zachowany relikt dawnej hali fabrycznej fabryki Zieleniewskiego. Obok trwa budowa drugiego etapu osiedla "Wiślane Tarasy"... |
Zobacz też:
