W latach 80-tych funkcjonowało w Polsce wiele linii kolei wąskotorowych. W latach 90-tych wiele z nich zamarło i niemal całkiem zanikły. Jednak dzięki działaniu i determinacji miłośników, wolontariuszy oraz wsparciu lokalnych samorządów niektóre z tych linii znów funkcjonują prowadząc przewozy turystyczne.
* * *
W 1978 w Polsce było 27 wąskotorowych kolei dojazdowych o łącznej długości 2880 km torów. Eksploatowano na nich 54 parowozy, 71 lokomotyw spalinowych, 20 wagonów motorowych, 314 wagonów pasażerskich oraz 4659 wagonów towarowych. Niestety stan techniczny linii się pogarszał a za sprawa konkurencji samochodowej przewozy cały czas spadały. Pomimo inwestycji w nowoczesny tabor pasażerski (w 1986 roku zakupiono wagony motorowe Mbxd2 i wagony doczepne Bxhpi) przegrywały one konkurencję z autobusami PKS. Ten trend się pogłębił w latach 90-tych, kiedy pojawiły się prywatne linie autobusowe. Nadal likwidowano nie tylko pojedyncze odcinki ale i całe systemy kolei wąskotorowych lub zawieszano na nich przewozy pasażerskie. W 1988 roku czynnych było wciąż 25 kolei wąskotorowych. W 1995 roku czynnych było 21 kolei ale tylko na 14 z nich prowadzono przewozy pasażerskie. Nadal funkcjonowały przewozy towarów - często dzięki stosowaniu transporterów do przewożenia na wąskich torach wagonów normalnotorowych.
 |
| Pociąg transporterowy z cysternami transportujący paliwo lotnicze z Koszalina na lotnisko wojskowe w Zegrzu Pomorskim k. Rosnowa. Na pierwszym planie puste transportery Kadr z filmu: Pommersche Schmalspurbahnen |
W 1999 roku pod zarządem PKP znajdowały się 27 koleje o łącznej długości 1572 km, z czego 968 km torów czynnych. Z 27 kolei 6 było od lat nieczynnych, nastąpiło też rozmnożenie w wyniku podziału (konsekwencja odcięcia od siebie odcinków rozległych sieci). W ten sposób powstały:
- z kolei Pomorskich: Gryficka, Stargardzka i Koszalińska KD
- z kolei Kujawskich: Gnieźnieńska, Sompolińska i Krośniewicka
W 2000 roku nastąpiła restrukturyzacja PKP, polegająca na podziale tego molocha na mniejsze przedsiębiorstwa - de facto dawne jego dyrekcje. Dyrekcję Kolei Dojazdowych PKP postawiono w stan likwidacji, zatem w 2001 roku zawieszono całkowicie ruch na kolejach wąskotorowych. Koleje te mogły być przejmowane przez instytucje samorządowe. Samorządy przejęły wówczas 12 linii o łącznej długości 968 km. Nie obyło się jednak bez problemów i szykan ze strony PKP. Aby podreperować sobie doraźnie budżet prowadziła ona nadal rozbiórki sieci i złomowania taboru. W ten sposób znacznie uszczuplono rozległe sieci kolei Pomorskich, Kujawskich, Bydgosko-Wyrzyskich czy Jędrzejowskich a nawet skromną kolej Żnińską. Całkowicie pozbawiono taboru niektóre koleje np. Koszalińską czy Gdańską. Pewną ochronę stanowiło wpisanie linii do rejestru zabytków. Nie chroniło to jednak przed złomiarzami, przez których działalność uruchomienie ruchu na wielu liniach stało się utrudnione lub niemożliwe. Ostatecznie po ponad 20 latach od likwidacji kolei dojazdowych PKP obecnie funkcjonuje w Polsce 20 kolei przejętych przez inne instytucje, eksploatujące łącznie 349 km toru. Poniżej pokrótce omówię sytuację na poszczególnych liniach wąskotorowych post-PKP.
Nadmorska Kolej Wąskotorowa
Jest to dawna Gryficka Kolej Wąskotorowa - część Pomorskiej Kolei Dojazdowej, która powstała poprzez połączenie wielu poniemieckich kolei wąskotorowych na obszarze Pomorza Zachodniego i uspójnienie rozstawu szyn na 1000mm. Do 1998 roku regularny ruch odbywał się tylko na linii Gryfice-Trzebiatów, jednak z uwagi na stan mostu nad Rewą został wówczas skrócony do Pogorzelicy (39,4km). Kolej ta została w 2001 roku przejęta przez gminę Rewal a w latach 2011-2013 przeprowadzono kompleksowy remont taboru oraz turystycznie eksploatowanego odcinka z Trzęsacza do Pogorzelicy (9,9km). Taki remont to ewenement w Polsce - opisywałem go już w artykułach:
Obecnie w sezonie na odcinku Trzęsacz-Pogorzelica odbywa się wahadłowo kilka kursów dziennie. Kursuje lokomotywa spalinowa Lxd2 ze składem kilku wagonów - zarówno zamkniętych jak i otwartych-letniaków. Na noc skład wraca do bazy w Gryficach.
Inna część dawnej Pomorskiej Kolei - Stargardzka Kolej Wąskotorowa nie miała tyle szczęścia. Do 2001 roku obsługiwała ona czynny odcinek ze Stargardu Szczecińskiego do stacji Dobra Nowogardzkie. Gmina Stargard nie była jednak zainteresowana przejęciem tej kolei i ruchu nie podjęto. Tabor znajdujący się na stacji Dobra został wykorzystany na innych kolejach m.in. Kolei Koszalińskiej.
Koszalińska Kolej Wąskotorowa
To również część dawnej Pomorskiej Kolei Dojazdowej. Kolej na tej trasie powstała w 1898 roku, ale w 1945 została rozebrana i wywieziona przez Armię Czerwoną. W 1948 roku linie odbudowano, na co zapewne miało wpływ uruchomienie wojskowego lotniska w Zegrzu Pomorskim k. Rosnowa. Kolej Koszalińska do 2001 roku transportowała tam węgiel, paliwo lotnicze i inne towary. Pierwotnie kolej obejmowała odcinki do Bobolic i Białogardu, ale z czasem zaprzestano ruchu na innych trasach. W 2001 roku linia została przez PKP spisana na straty - m.in. zezłomowano tabor. W 2005 roku kolej została przejęta przez gminę Manowo i przy udziale Towarzystwo Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej w 2009 roku wznowiono ruch turystyczny na trasie z Koszalina do Manowa (14km). W 2016 roku trasę wydłużono o odbudowany po kradzieżach odcinek do Rosnowa (dalsze 6km), gdzie znajduje się ośrodek wypoczynkowy i plaża. Rosnowo leży nad sztucznym jeziorem Rosnowskim utworzonym w latach 20-tych. Podczas jego budowy zalano most kolejowy - znajduje się on ok. metr pod wodą - skorygowana trasa kolei przebiega po koronie zapory. W 2019 roku na 20 lat wypożyczono od Muzeum Narodowego w Szczecinie eksponat z Gryfic - parowóz Px48. Lokomotywa ta przeszła kompleksowy remont - przeprowadzony dzięki środkom z budżetu obywatelskiego i teraz obsługuje ona wybrane kursy zamiennie z lokomotywą spalinową Lxd2. W składzie znajdują się wagon zamknięty i wagony otwarte. Pociągi kursują kilka dni w tygodniu, w sezonie - jeden lub dwa kursy dziennie.
 |
| Wagon motorowy MBxd2 z pociągiem turystycznym do Manowa na stacji Koszalin Wąskotorowy w sierpniu 2015 roku Fotografia ze strony: wedrowki.com |
Koleje wąskotorowe na Żuławach powstawały od 1891 roku i pierwotnie służyły transportu buraków do cukrowni. Później zaczęły pełnić funkcje przewozów publicznych - dzięki scaleniu powstała jednolita, rozległa sieć 750mm rozciągająca się od Jasnej - na wschód od Malborka do Gdańska na zachodzie (przez Wisłę kursował prom kolejowy). Pod zarządem PKP ograniczono kolej do obszaru pomiędzy Wisłą a Nogatem. Niestety już w 1996 zaprzestano kursowania pociągów pasażerskich a później również towarowych, zlikwidowano też zaplecze kolei w Lisewie oraz cały tabor. Reaktywacja nastąpiła w 2003 roku po przejęciu kolei przez gminy Sztutowo, Stegna, Nowy Dwór Gdański i Powiat Nowodworski. Operatorem jest Pomorskie Towarzystwa Miłośników Kolei Żelaznych. Pomimo podejmowanych prób ostatecznie zrezygnowano z reaktywacji innych tras w tym do Malborka. Pociągi kursują w sezonie wahadłowo kilka razy dziennie na nadmorskim odcinku z Prawego Brzegu Wisły do Sztutowa (15km) a na noc wracają ze Stegny do Nowego Dworu Gdańskiego (15km) gdzie znajduje się baza kolejki. Skład wagonów-letników (z wagonem barowym!) jest ciągnięty przez wagon motorowy Mbxd2. Na temat tej kolei pisałem w artykule:
Niestety od 2021 roku pociągi nie mogą wozić pasażerów na trasie z Nowego Dworu do Stegny - z uwagi na stan obrotowego mostu w Rybinie, który wymaga remontu. |
| Obrotowy most w Rybinie w 2004 roku Zdjecie: wikipedia |
Ełcka Kolej Wąskotorowa
Ełcka Kolej Dojazdowa powstała w latach 1910-1918. Rozstaw szyn wynosił 1000mm a sumaryczna długość linii 48 km. Po II wojnie światowej kolej przeszła na własność PKP, w 1951 została przekuta na 750mm. Ruch pasażerski był utrzymywany do 1996 roku a towarowy aż do 2001. Jednak w międzyczasie na tej malowniczej trasie prowadzono przewozy turystyczne - sprowadzono nawet parowóz. W 2002 roku kolej w całości została przejęta przez Urząd Miasta w Ełku.
 |
| Mapa kolei Ełckiej (linia przerywana) Czynny odcinek prowadzi z Ełku do Sypitek, Pozostałe odcinki są nieprzejezdne... Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
Od 2014 roku kolej stanowi własność Muzeum Historycznego w Ełku - odnowiony dawny dworzec wąskotorowy jest siedzibą tej instytucji. Muzeum organizuje w sezonie przejazdy turystyczne na trasie z Ełku do Sypitek (niespełna 16 km). Skład złożony z wagonów zamkniętych i otwartych prowadzi spalinowa lokomotywa Lyd1 a wybrane kursy parowóz Px48.
 |
| Lyd1 (Fablok WLs150) z pociągiem turystycznym na stacji Ełk Wąskotorowy w lipcu 2017 roku (budynek dworca widoczny w tle) Fotografia ze strony: wedrowki.com |
Żnińska Kolej Wąskotorowa
Żnińska Kolej Powiatowa została uruchomiona w 1894 roku. Tory o szerokości 600 mm prowadziły ze Żnina do Ośna z odgałęzieniem do Szelejewa przez Gąsawę. Jednym z głównych zadań tej kolei było dowożenie buraków cukrowych do żnińskiej cukrowni. W 1908 roku zbudowano jeszcze linię do Ostrówiec a w 1911 do Obiecanowa. W 1920 roku tereny Żnina zostały włączone do Polski. Pomimo trudnej sytuacji ekonomicznej kolej funkcjonowała. W latach 30-tych organizowano przejazdy turystyczne - do Ostrówiec czy do Biskupina (gdzie prowadzono archeologiczne wykopaliska).
 |
Mapa kolei Żnińskiej (linia przerywana) Jedyny istniejący i czynny odcinek prowadzi ze Żnina do Gąsawy Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
Po II wojnie Kolej Żnińska została przejęta przez PKP. Nie podjęto decyzji o jej przekuciu - zakładając rychłą likwidację tej kolei - przewozy pasażerskie wstrzymano już w 1962 roku, a w latach 1969-1973 skracano poszczególne odcinki. Przed likwidacją kolej uratowały przewozy towarowe oraz uruchomienie w Wenecji muzeum kolei. W 1973 przywrócono ruch pociągów turystycznych na trasie: Żnin-Wenecja-Biskupin-Gąsawa. W latach 80-tych malały przewozy towarowe - PKP rozebrała wówczas odcinki do Ostrówiec i Obiecanowa. W 1997 ruch towarowy całkiem wygasł - z usług kolei zrezygnowała żnińska cukrowania. Ruch turystyczny trwał tylko do końca sezonu 2001. Powiat Żniński wraz z gminą Gąsawa zdecydował się na przejęcie linii, ale PKP zgodziło się oddać tylko 12km odcinek z Żnina do Gąsawy - co nastąpiło w 2003 roku. W tym samym roku PKP rozebrało pozostałe istniejące odcinki kolei, pomimo iż gmina chciała je również przejąć...
 |
| Odjazd pociągu ze Żnina do Gąsawy w 2012 roku. Skład pociągu z wagonami otwartymi ciągnie lokomotywa Lyd2. Okolicznościowo pociąg ciągnie też parowóz Px38 "Leon". |
W 2009 roku kolej została sprywatyzowana jednak w 2014 gmina ponownie przejęła kolej - obecnie zarządcą jest Muzeum Ziemi Pałuckiej. Oprócz przewozów turystycznych organizuje ono okolicznościowe imprezy z udziałem parowozów z zagranicy jak np. "Międzynarodowy Zlot miłośników kolejek o prześwicie toru 600mm". Kolej Żnińska jest bowiem jedną z dwóch czynnych kolei post-PKP z rozstawem 600mm - drugą jest kolej Bydgosko-Wyrzyska. Kolei z tym rozstawem było więcej ale wszystkie inne przekuto na 750mm (bądź zlikwidowano...)
Wyrzyska Kolejka Powiatowa Białośliwie
W 1894 roku zbudowano linię kolejową z Białośliwia do Łobżenicy. W tym samym czasie budowano sieć Kolei Bydgoskich - linie z Bydgoszczy i Nakła do Koronowa. Obie sieci rozbudowywały się stopniowo i mając ten sam rozstaw szyn - 600 mm niebawem doszło do ich fizycznego połączenia. Formalne połączenie nastąpiło dopiero po II wojnie światowej - w ramach PKP. Sieć nosiła nazwę Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe - obejmując razem 256 km torów.
 |
Mapa kolei Bydgosko-Wyrzyskiej (linia przerywana) Czynny odcinek prowadzi z Białośliwia do Pobórki Wielkiej Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
Z uwagi na rozległość sieci i unikalne rozwiązania konstrukcyjne - np. imponujący most nad Brdą przed Koronowem - nie zdecydowano się na przekucie tej linii na szerszy rozstaw. Także tu konkurencja ze strony transportu samochodowego ograniczała przewozy. Rozbierano nieużywane odcinki - np. w 1970 odcinek z Bydgoszczy do Morzewiec. Pociągi pasażerskie jeździły tylko z Nakła do Morzewca oraz z Białośliwia do Witosławia. W 1989 roku sieć liczyła tylko 162 km. Ostatecznie w 1991 zlikwidowano przewozy pasażerskie a 1994 roku ruch kolejowy całkiem zamarł. Gmina Nakło (której cukrownię obsługiwała niegdyś kolej) chciała przejąć część linii i organizować na niej przewozy turystyczne. Niestety nie było wówczas rozwiązań prawnych. PKP z jednej strony zapewniało o chęci udostepnienia infrastruktury, a z drugiej strony rozbierała kolejne odcinki i złomowała tabor...
 |
| Most nad Brdą w Koronowie - podczas przejazdu pociągu turystycznego w 1992 roku. To najwyższy most kolejki wąskotorowej w Europie - 22 metry wysokości i 120 metrów długości. Uszkodzony w 2011 roku został wyremontowany i obecnie prowadzi po nim ścieżka pieszo-rowerowa. Zdjęcie ze strony: bazakolejowa.pl |
W 2001 roku zostało założone Towarzystwo Wyrzyska Kolejka Powiatowa Białośliwie, które postawiło sobie za cel reaktywację kursów kolei i odbudowę rozkradzionych przez złomiarzy torowisk. Od 2005 towarzystwo organizuje przejazdy koleją. Sukcesywnie udało się udrożnić 36km szlaku z Białośliwia do Wysokiej i Polinowa. Niestety wciąż istnieją problemy ze złomiarzami - w 2017 roku ukradziono 100 m odbudowanego toru. Z uwagi na problemy ze szlakiem przejazdy są organizowane tylko na 6 km odcinku z Białośliwia do Pobórki Wielkiej. Skład wagonów zamkniętych i otwartych ciągnie lokomotywa spalinowa Lyd2, Wls40 lub parowóz Orenstein & Koppel Bn2t "Lowa". Przewozy są organizowane w sezonie w niedziele - 3 kursy dziennie. Także w Białośliwiu odbywają się okolicznościowe imprezy - w lipcu tego roku odbył się po raz kolejny - już "XI Zlot miłośników Kolejek Wąskotorowych 600mm".
 |
| Pociąg z poznańskim parowozem Borsig (z kolejki maltańskiej) wjeżdża na stację Białośliwie, pociąg z czeskim parowozem z Žamberku gotów do odjazdu w lipcu 2023 roku. Kadr z filmu "XI Zlot Miłośników Kolejek Wąskotorowych 600mm" |
Średzka Kolej Powiatowa
W 1902 roku powstała linia kolejowa z Kobylepola (dziś w granicach Poznania) do Środy Wielkopolskiej. W 1910 roku linia ta, o rozstawie szyn 1000mm, została wydłużona do Zaniemyśla. Kolej obsługiwała przewozy pasażerskie i towarowe - w szczególności powstałą w 1880 roku cukrownię w Środzie Wielkopolskiej. Linia ta była bardzo rentowna, nawet w czasach II Rzeczpospolitej, kiedy wiele innych linii tego regionu podupadało. Wraz z licznymi bocznicami wąskotorowa sieć Średzkiej Kolei Powiatowej liczyła 107 km. W latach 30-tych na tej nowoczesnej, dobrze zarządzanej kolei, eksploatowano również wagon motorowy.
 |
Mapa Średzkiej Kolei Powiatowej (linia przerywana) Jedyny istniejący i czynny odcinek prowadzi ze Środy Wielkopolskiej do Zaniemyśla Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
W 1949 roku Kolej Średzka została przejęta przez PKP, a w latach 1952-54 jej sieć została przekuta na rozstawa 750mm. Cały tabor kolei wyjechał na Kolej Pomorską, za to został zastąpiony - w większości nowym: parowozami Px48 i wagonami pasażerskimi 1Aw a później też 3Aw. Poza standaryzacją powodem zmiany szerokości były plany połączenia kolei Średzkiej z sąsiednimi - Smigielską i Gnieźnieńską (a tym samym rozległą siecią kolei Kujawskich). Niestety nie doszło do takich inwestycji a przewozy z końcem lat 50-tych zaczęły spadać. W 1968 roku zawieszono pociągi pasażerskie na linii Środa - Kobylepole, którą po 1976 roku rozebrano. Pomimo planów likwidacji całej kolei nie doszło do niej i do 2001 roku prowadzono przewozy i to niemal wyłącznie trakcją parową!
 |
| Pociąg pasażerski na stacji w Zaniemyślu w 2017 roku Historyczne wagony 1Aw ciągnie odrestaurowany parowóz Px48 Zdjęcie: wikipedia |
Po wielu perturbacjach w 2010 roku kolej przeszła na własność Powiatu Średzkiego (Zarząd Dróg Powiatowych). Pociągi znów zaczęły kursować ale władze lokalne nie radziły sobie najlepiej z zarządzaniem koleją. W 2014 roku jedyny czynny parowóz musiał zostać odstawiony. W 2015 roku operatorem kolei zostało istniejące od 2007 roku Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej "Bana". W 2016 roku przywrócono kursowanie pociągów lokomotywą spalinową Lyd2. W międzyczasie udało się wyremontować parowóz, który od 2017 roku znów ciągnie pociągi turystyczne. Od 2021 roku kolej dysponuje drugim sprawnym parowozem. Pociągi kursują w wybrane dni w roku, a w sezonie w każdy weekend po 3 kursy dziennie w tym dwa trakcją parową na 14 km trasie ze stacji Środa Miasto do Zaniemyśla. Skład historycznych wagonów 1Aw i 3Aw ciągnie parowóz Px48 lub lokomotywa Lyd2.
Śmigielska Kolej Wąskotorowa
Pierwszy odcinek tej kolei - ze Starego Bojanowa do Krzywinia zbudowano w latach 1898-1900. W 1901 roku zbudowano linię z Bojanowa przez Śmigiel do Wielichowa. Prześwit torów wynosił 1000mm, główną stacją kolei był Śmigiel a Stare Bojanowo było stacją styczną do normalnotorowej linii kolejowej z Poznania do Wrocławia. Linia z Wielichowa została przedłużona - pierwotnie do Ujazdu, później do Rakoniewic. W 1918 roku linia znalazła się na terytorium polskim. Z uwagi na problemy techniczno-finansowe w latach 1923-1927 kolej była nieczynna.
 |
| Mapa kolei Śmigielskiej (linia przerywana) Odcinek czynny prowadzi z Nowej Wsi do Starego Bojanowa Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
W 1949 roku kolej została włączona w struktury PKP jako Śmigielska Kolej Dojazdowa, a w 1952 roku przekuto ją na rozstaw szyn 750mm. Od połowy lat 60-tych w ruch pasażerskim używano wagonów motorowych. Z uwagi na niskie przewozy w 1973 rozebrano odcinek z Wielichowa do Rakoniewic a w 1979 ze Zglińca do Krzywinia. W latach 70-tych lokomotywy spalinowe zastąpiły parowozy. Od 1987 roku ruch pasażerski było obsługiwany wagonami motorowymi Mbxd2. W 1994 roku rozebrano linię z Bojanowa do Zglińca. W 2001 roku obsługiwany był tylko 23 km odcinek z Wielichowa do Starego Bojanowa.
 |
| Stacja Śmigiel w 2015 roku |
W 2002 roku kolej została przejęta przez samorząd i jako pierwsza samorządowa kolej rozpoczęła funkcjonowanie na nowo. Operatorem było Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z Kalisza. Regularnie funkcjonowało aż 9 par pociągów pasażerskich dziennie, oprócz tego oferowano przejazdy indywidualne. Prowadzono także przewozy towarowe. Niestety przewozy stale się zmniejszały co pogarszało sytuację kolei. W 2009 roku przewieziono 16,6 tys. ton towarów wobec 51 tys. ton w 1998 roku. Także ilość pasażerów (głównie młodzieży) spadała z 74 tys. w 1998 do kilkunastu tys. W 2010 roku nastąpiło całkowite zaprzestanie przewozów - linia do Wielichowa z uwagi na kiepski stan nie nadawała się do eksploatacji. W tym samym roku Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych wycofało się z prowadzenia tej kolei. Infrastruktura została przejęta przez Zakład Komunalny w Śmiglu. Od tego czasu pociągi turystyczne są uruchamiane tylko okazjonalnie - kilka razy do roku na 10,4 km trasie ze starego Bojanowa do Nowej Wsi Kościańskiej. Ruch obsługuje wagon motorowy MBxd2 lub lokomotywa Lxd2 z wagonami Bxhpi.
Kaliska Kolej Dojazdowa
W 1913 roku zarząd Towarzystwa Akcyjnego Cukrowni i Rafinerii w Zbiersku podjął decyzję o budowie kolei z Opatówka do Zbierska o długości 24 km i rozstawie 750mm. W 1916 roku niemieckie wojska kolejowe przedłużyły linię za Zbierska do Turku (33km). W 1917 roku kolej została zakupiona przez powiat Kaliski - zbudowano wówczas odgałęzienie do Kalisza (12km). W okresie międzywojennym kolej funkcjonowała jako Kalisko-Turecka Kolej Powiatowa.
 |
| Mapa kolei Kaliskiej (linia przerywana) Odcinek czynny prowadzi ze Zbierska przez Petryki do Złotnik Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
Po II wojnie światowej kolej ta, jak wszystkie inne, została przejęta przez PKP. Jako pierwsza w kraju zaczęła obsługiwać pociągi transporterowe do przewozu normalnotorowych wagonów towarowych. Transportowano nią materiały do budowy kompleksu górniczo-energetycznego w Turku a później mazut do elektrowni Turek-Adamów. Ruch pasażerski został wstrzymany w 1991, w 1994 rozebrano odcinek z Kalisza do Borkowa. W 1997 roku z usług kolei przestała korzystać cukrownia w Zbiersku.
 |
| Pociąg turystyczny kolei kaliskiej na szlaku w 2023 roku Lokomotywa Lxd2 ciągnie wagon zamknięty bxhpi oraz wagony otwarte-letniaki. Zdjęcie: wikipedia |
W 2001 roku kolej została przejęta przez powiat kaliski i w następnym roku wznowiono ruch towarowy oraz turystyczny-pasażerski. Przez kilka lat na linii tej trwał bardzo intensywny ruch towarowy - nawet kilka pociągów transporterowych dziennie. W 2006 roku z usług kolei przestała korzystać elektrownia Adamów a wraz z tym zmniejszyła się znacznie ilość przewożonych towarów. Z uwagi na pogarszający się stan torowisk oraz brak zainteresowania koleją ze strony gminy Turek zaprzestano wówczas transportu na odcinku Zbiersk-Turek. W 2012 roku zaprzestano przewozów towarowych a w 2014 zaprzestano także kursów na odcinku z Opatówka do Petryków. Pozostał tylko ruch turystyczny na krótkim odcinku ze Zbierska do Petryków (7km), później wydłużonym do Złotników (dalsze 8km).
 |
| Pociąg spalinowy SN84 w barwach SKPL w stacji Łupków w 2020 roku Zdjęcie: wikipedia |
Operatorem kolei kaliskiej jest Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z Kalisza. SKPL powstało w 2001 roku jako organizacja non profit mająca na celu utrzymanie i eksploatację linii kolejowych wyłączonych z PKP. SKPL była pierwszym w Polsce prywatnym operatorem kolejowym i obsługiwała kilka kolei m.in. kaliską, pleszewską, śmigielską, krośniewicką, nadwiślańską czy przeworską. Jednak działalność ta z czasem była coraz mniej opłacalna - poszczególne linie rezygnowały z tego operatora (bądź operator z nich). SKPL szukała także innych sposobów funkcjonowania przekształcając się w 2010 roku w pełnoprawnego operatora kolejowego - SKPL Cargo Sp. z o.o. W zakres swoich usług objęła także obsługę linii normalnotorowych znaczenia lokalnego (m.in. w Bieszczadach i na Mazurach), eksploatację bocznic kolejowych i transport wewnątrzzakładowy.
W 1975 roku zbudowano linię kolejową z Poznania do Kluczborka. Linia ta omijała Pleszew, najbliższą stacją był Kowalew, dlatego w 1894 roku zbudowano 4 km normalnotorową bocznicę prowadząca do miasta. W 1900 roku zbudowano pierwszy 35km odcinek Krotoszyńskiej Kolei Dojazdowej (750mm) prowadzący z Krotoszyna do Kowalewa (nazywanego też Pleszew). Kolejny odcinek tej kolei miał prowadzić przez Pleszew Miasto do Broniszewic. Odcinek pomiędzy stacjami Pleszew Wąskotorowy (nieopodal stacji normalnotorowej Pleszew - Kowalew) a Pleszew Miasto miał prowadzić śladem normalnotorowej bocznicy, stąd zastosowano unikalny system trójszynowy, w którym jedna z szyn jest wspólna a pozostałe są używane - w zależności od pociągu - wewnętrzna dla wąskotorowego i zewnętrzna dla normalnotorowego.
 |
Mapa kolei Pleszewskiej (linia przerywana) Jedyni istniejący i czynny odcinek (trójszynowy) prowadzi z Pleszewa (Kowalewa) do Pleszewa Miasto Fragment mapy ze strony: bazakolejowa.pl |
W 1949 roku kolej przeszła na własność PKP. Szczyt przewozowy miała dość późno bo w 1973 roku, kiedy pomiędzy stacjami Pleszew i Pleszew Miasto jeździło 25 par pociągów dziennie. Ale i tu przewozy zaczęły spadać. W 1978 roku zlikwidowano linię z Pleszewa Miasta do Broniszewic a w 1986 z Krotoszyna do Pleszewa Wąskotorowego. Tym samym pozostał jedynie 4 km odcinek z Pleszewa Wąskotorowego (Kowalewa) do Pleszewa Miasto. Na tym trójszynowym odcinku odbywał się ruch pociągów towarowych (od 1992 roku tylko po torze normalnym) oraz pasażerski - tylko po torze wąskim. W 2001 roku było 6 par pociągów pasażerskich dziennie a później ruch zamarł.
 |
| Wagony motorowe Kolei Pleszewskiej z logiem Stowarzyszenia Kolejowych Przewozów Lokalnych na stacji Pleszew Miasto Po prawej wąskotorowy MBxd2 a po prawej normalnotorowy, czeski "motorak" typu 810 Fotografia ze strony: wedrowki.com |
Linia kolejowa została przejęta przez samorząd Pleszewa a w 2006 roku podpisano umowę z operatorem - Stowarzyszeniem Kolejowych Przewozów Lokalnych z Kalisza. SKPL przejęło obsługę ruchu pasażerskiego i towarowego. Ruch pasażerski odbywał się jedna nieregularnie. Dopiero od 2015 roku przewozy pasażerski prowadzone są regularnie-całorocznie - 13 par pociągów dziennie. Jednak w tygodniu pociąg pasażerski jest obsługiwany motorowym wagonem normalnotorowym - czeskim "motorkiem". Tylko w weekendy kursują pociągi wąskotorowe.
* * *
Za miesiąc omówienie kolejnych kolei wąskotorowych w kraju i jak na ich kondycję wpłynęły wydarzenia roku 2020-tego. Tymczasem zapraszam na reportaż ze zlotu kolei wąskotorowych który odbył się 8 lat temu w Żninie:
.jpg){kind=link}
