22 marca 2015

Lotnisko Rakowice-Czyżyny - najstarsza, zachodnia część.

Zgodnie z zapowiedzią rozpoczynam weryfikację listy zabytków. 
Na początek dział KL - komunikacja lotnicza.


* * *

Mapa ilustrująca położenie opisywanych obiektów na tle planu miasta.
1. Jednostka wojskowa
2. Najstarsze tereny lotniska
3. Na nowo użytkowana część betonowego pasa startowego
4. Muzeum Lotnictwa Polskiego
5. Cześć Park Lotników Polskich (teren po dawnym forcie Pszorna) oraz Pomnik Lotników Polskich.
6. Dawny hangar cywilnego portu lotniczego
W 1892 r. przy obecnej ulicy Ułanów ukończono budowę koszar dla dywizjonu 3. Galicyjskiego Pułku Ułanów arcyksięcia Karola. (W okresie II Rzeczypospolitej stacjonował tu słynny 8. Pułk Ułanów im. ks. Józefa Poniatowskiego). Na sąsiadującym z koszarami terenie, nazywanym rakowickimi błoniami, stacjonowały aerostaty armii austro-węgierskiej. Było to tzw. pole wzlotów na którym już w 1912 r. wylądował pierwszy cesarsko-królewski samolot. Od tego momentu zorganizowano tutaj jedno z pierwszych stałych lotnisk w Europie. 31 października 1918r. Flugpark 7 został przejęty przez Polaków stając się pierwszym lotniskiem odzyskującej niepodległość Polski. W 1921 r. w Rakowicach zorganizowano 2 Pułk Lotniczy, który stacjonuje tu tu aż do 23 sierpnia 1939 r., kiedy to ogłoszono mobilizację, a samoloty bojowe przeniesiono na lotniska frontowe. W czasie II wojny światowej z lotniska korzystali Niemcy, wykorzystując go m.in. do ataku na ZSRS, czy jako bazę nocnych myśliwców. W styczniu 1945 r. lotnisko zajęła Armia Czerwona ale już w połowie roku przekazała go polskim władzą wojskowym. W związku z rozbudową miasta w 1963 r. wycofano z lotniska samoloty bojowe a rok później lotnisko całkiem zamknięto. Na terenach dawnego lotniska Aeroklub Krakowski zorganizował w 1964 wystawę lotniczą przekształconą później w muzeum.


Tereny lotniska Rakowice-Czyżyny w 1939 roku.
(fotografia z Galerii Adama Gryczyńskiego)

Opis:
1. Wejście na teren jednostki wojskowej (ul. Ułanów)
2. Teren obecnej jednostki wojskowej
3. Istniejący zabytkowy budynek oficerski koszar 2 pułku lotniczego z 1925 r.
4. Istniejący zabytkowy budynek oficerski koszar lotniczych z 1917 r.
5. Istniejący zabytkowy budynek kancelarii lotniska z 1916-1917 r.
6. Teren dawnego ogród lotników z 1917 r.
7. Fragment pola wzlotów z 1914 r. obecnie boisko.
8. Zachowany do tej pory zabytkowy hangar typu Wiener-Neustadt, 1915-1916 r.
9. Podwójny hangar z żelbetowym stropem - obecnie ruina.
10. Hangary z dachem podwieszonym do łukowych kratownicowych dźwigarów - zniszczone podczas ostatniej wojny. Obecnie istnieje tylko ściana szczytowa jednego z nich.
11. Kompleks dwu hangarów i budynków warsztatowych - częściowo zachowany - obecnie teren Muzeum Lotnictwa.
12. Fort Pszorna Twierdzy Kraków rozebrany w latach 50-tych i przecięty aleją planu 6-letniego (teraz Jana Pawła II-go) Obecnie pagórkowaty teren w Parku Lotników. 
13. Dawny hangar cywilnego portu lotniczego - zachowany ale w kiepskim stanie.
14. Wieś Czyżyny - obecnie w miejscu rozstaju dróg na Mogiłę i Bieńczyce jest rondo Czyżyńskie.
15. Liceum Ojców Pijarów. Od zakonu Pijarów zakupiono kiedyś tereny pod rozbudowę lotniska.
Cały kompleks dawnego lotniska jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem:
  • 697906 (A-1106 z 20.09.2006) zespół lotniska Rakowice-Czyżyny, 1912-1939 Kraków.
Na terenie muzeum znajduje się tylko jeden zabytkowy budynek:
  • 616572 (A-817 z 10.08.1989) hangar samolotowy, 1929-1931 Kraków, ul. Jana Pawła II 17 (KB - 39).
Konstrukcja budynku z charakterystycznym dachem podwieszonym na łukowych kratownicach przypisywana jest inżynierowi Izydorowi Stelli-Sawickiemu - profesorowi i  wykładowcy AGH i ASP oraz założycielowi Politechniki Krakowskiej. W hangarze tym eksponowane są głównie samoloty okresu międzywojennego i okresu drugiej wojny światowej. Inne budynki ekspozycyjne na terenie muzeum jak mały hangar (z ekspozycją samolotów I wojny), oraz nowy budynek - przypominający z góry kręcące się śmigło to obiekty powojenne. Z budynków pamiętających czasy świetności lotniska istnieją dwa parterowe budynki warsztatowe, w jednym z nich jest ekspozycja silników lotniczych. Od 2005 r. na terenie muzeum lotnictwa ma swoją bazę ma oddział lotniczy Policji, użytkujący śmigłowce. Ich obsługa ma miejsce w dwu małych blaszanych hangarach.

Panorama Muzeum Lotnictwa Polskiego
Najstarsza część lotniska - obejmująca swym zasięgiem teren pierwotnego pola wzlotów znajduje się w trójkącie ulic Ułanów - Akacjowej - Cieślewskiego - Spadochroniarzy. Została wpisana do rejestru zabytków pod numerem:
  • 697907 (A-1106 z 20.09.2006) zachodnia część lotniska, 1912-1939  Kraków
2 lata później rejestr uszczegółowiono:
  • 722845 (A-167/M z 16.09.2008) zespół koszar lotniczych i ułańskich brak zabytków w zespole    Kraków, ul. Ułanów - Akacjowa - Cieślewskiego -Spadochroniarzy.
Wejście na teren jednostki wojskowej - ul. Ułanów
W skład zespołu wchodzi:
  • 722846 (A-167/M z 16.09.2008)  budynek kancelarii lotniska (nr 59), 1916-1917  Kraków, ul. Ułanów - Akacjowa - Cieślewskiego - Spadochroniarzy 
Dawny budynek kancelarii lotniska
Budynek ten został w 2014 r. odrestaurowany przez nowego właściciela.
Obecnie są tam organizowane wesela, studniówki i.t.p. imprezy.
  • 722847 (A-167/M z 16.09.2008)  budynek oficerski koszar lotniczych (nr 15), 1917       Kraków, ul. Ułanów - Akacjowa - Cieślewskiego - Spadochroniarzy
Budynek oficerski koszar lotniczych z 1917
  • 722848 (A-167/M z 16.09.2008)  budynek oficerski koszar 2 pułku lotniczego (nr 11), 1925 Kraków, ul. Ułanów - Akacjowa - Cieślewskiego - Spadochroniarzy 
Budynek oficerski koszar 2 pułku lotniczego z 1925
  • 722849 (A-167/M z 16.09.2008)  hangar typu Wiener-Neustadt, 1915-1916  Kraków, ul. Ułanów - Spadochroniarzy

Hangar typu Wiener-Neustadt
Oryginalny, unikatowy, stalowo-drewniany hangar - jeden z trzech zachowanych w Europie.
  • 722850 (A-167/M z 16.09.2008)    fragment pola wzlotów (pas startowy), 1914      Kraków, ul. Ułanów - Akacjowa - Cieślewskiego -Spadochroniarzy 

Najstarszy fragment pola wzlotów - obecnie zamieniony na boisko
Na pierwszym planie fundamenty dawnej wieży spadochronowej.
  • 722851 (A-167/M z 16.09.2008)    tereny zieleni komponowanej z dawnym ogrodem lotników i aleją główną, 1917, 1925-1927 Akacjowa - Cieślewskiego
O pozyskanie tego terenu starało się Muzeum lotnictwa wraz z marszałkiem Województwa Małopolskiego z zamiarem włączania w powstający Lotniczy Park Kulturowy. Niestety agencja mienia wojskowego zdecydowała się te tereny sprzedać. Z uwagi na wpis do rejestru zabytków przyszły właściciel musi respektować pewne ograniczenia w zagospodarowaniu terenu.
Ruiny podwójnego hangaru z żelbetowym stropem

Ocalała ściana szczytowa jednego z trzech hangarów stojących wzdłuż drogi kołowania
Z drugiej strony ulicy Cieślewskiego na terenie dawnej strefy portowej lotniska, wzdłuż drogi kołowania, znajdują się budowle-ruiny hangarów  z lat 1925r.-1929r. Droga kołowania łączy teren muzeum lotnictwa z zachowanym fragmentem betonowej drogi startowej. Po jej remoncie od 2003r. ponownie mogą startować i lądować samoloty. Inauguracja po długiej przerwie miała miejsce w 2003r. podczas obchodów 40-lecia Muzeum. Od 2004 roku co roku w ostatni weekend czerwca organizowany jest tutaj Małopolski Piknik Lotniczy. W centrum miasta można zobaczyć w powietrzu samoloty zarówno historyczne jak i współczesne - bojowe.
Panorama na nowo użytkowanej części pasa startowego
Zobacz też: